PORODICE KOJE SLAVE SV. IGNjATIJA BOGONOSCA U PAROHIJI OSINjA KOD TEŠNjA
U parohiji Osinja nedaleko od Tešnja u Republici Srpskoj (oblast Krnjin ili Vakuf) još krajem 19. stoleca je zabeležen veci broj porodica koje slave sv. Ignjatija Bogonosca.
Custici u Osinji slave sv. Ignjatija Bogonosca. Samo prezime Custic formirano je po terminu «cust». Ovo je turcizam u srpskom jeziku i ima znacenje «hitar, gibak, spretan, okretan». Termin «cust» ima isto znacenje. Ove osobine su nesumnjivo odlikovale rodonacenika Custica, pa je zbog toga dobio nadimak Custo (Custo).[1]
Isti ili slican nadimak nosili su i rodonacelnici Custicima nesrodnih porodica Custovica i Custonja. Custovici su muslimanska porodica u Cernici u Gatackom Polju u Hercegovini. Oni vode poreklo od jednog crnogorskog doseljenika, koji je tu primio islam, dobio zemlju i cerku muslimanskog kapetana Tanovica za suprugu. U ovom mestu se nesumnjivo formiralo samo prezime Custovica, a odatle su se raseljavali u Blagaj kod Mostara (tamo se zovu Custe), Fatnicu kod Bilece i Kobilju Glavu kod Sarajeva (prezivaju se Custovic). Od njih su možda i Custovici u Dubrovniku, Karlovcu i Zagrebu, manje porodice koje su zabeležene u novije vreme.[2]
Postoji mišljenje, da Custovici vode poreklo od Tomanovica iz plemena Cuca (Katunska Nahija u Staroj Crnoj Gori). Prema tom mišljenju, njihov predak je bio Kariman Custovic. Ovo mišljenje je neutemeljeno, zato što je u njemu Kariman Custovic, koji je ucestvovao u boju na Brnjcu 1831/32. godine, pomešan sa Karimanom Tomanovicem, koji se pominje sredinom 18. veka (1766. godine). Kariman Tomanovic, koji se pre prihvatanja islama zvao Živko, bio je sin Vuka Tomanovica. Zbog toga što nije mogao da trpi zlostavljanje od strane cuckih Pešikana i Markovica, prešao je u Korjenice u Hercegovini i poturcio se. Zbog osvete je posekao 22 glave iz plemena Cuca. Od Karimana nije ostalo potomstvo, ali je zato njegov rodeni brat Matoš, koji je takode prešao na islam, imao muške potomke. Kasnije se njegovo potomstvo, koje živi u hercegovackom selu Domaševu, vratilo na pravoslavlje i danas se, kao i ranije, preziva Tomanovic. Pravoslavni Tomanovici i danas žive u Cucama. Daljim poreklom su iz plemena Kuca u crnogorskim Brdima, severoistocno od Podgorice. Tomanovici, dakle, nisu u srodstvu ni sa Custovicima, ni sa Custicima.[3]
Custovici su živeli i u gatackom Kljucu, Fatnici kod Bilece, Trebinju i Mostaru. Custovici u Meduljucima kod Gacka poreklom su iz Cernice. Došli su tu u drugoj polovini 19. veka, kao deca sa preudatom majkom. Nesumnjivo je sa njima istog porekla i muslimanska porodica Custo u Mostaru. Jedan od poznatijih guslara iz Gacka bio je Adem Custovic.[4]
Custovica muslimana ima i u Kljencima u Dabarskom Polju (Hercegovina). Ova porodica tamo broji 3 domacinstva. Poreklom su iz Gackog Polja, odakle su prvo prešli u Vrijeku (Dabarsko Polje) oko 1816. godine, a zatim 1879. u Kljenke.[5]
Custonje su rimokatolicka porodica u mestu Bištrani, nedaleko od Visokog u Bosni. Oni su poreklom iz Podstinja u Fojnickom srezu. Svakako su njihov ogranak Custonje u Valpovu u Slavoniji, kojih je sredinom 20. veka bilo 1 domacinstvo sa 4 clana.[6]
Za pravoslavne Custice u parohijama: Dabar kod Sanskog Mosta, Prijedor i Dragovici kod Prnjavora, kao i za izumrle Custe u Visokom, ne može se pouzdano reci, da li su u srodstvu sa osinjskim Custicima. Custici u Dabru i Prijedoru danas slave sv. Đorda, u Dragovicima sv. Jovana, dok za Custe nije poznato koja im je bila slava. Isto važi i za Custe, koji se pominju u Šapcu, najverovatnije u 19. veku. Naime, u jednom dokumentu je zabeleženo, da je «Stojan Kalajcija prodao svoju kucu Nikoli Custi». Custici koji nisu rod sa svojim prezimenjacima u Osinji žive u mestu Kozelju u oblasti Kacer, u slivu istoimene reke u Šumadiji. Tamošnji Custici predstavljaju ogranak roda Petrovica, zajedno sa Sekulicima, Filipovicima, Šukicima i Pavlovicima. Svi oni slave sv. Jovana, a preci su im davno doseljeni iz Starog Vlaha. Na prelazu iz 19. u 20. vek je ovaj rod ukupno brojao 30 domacinstava u Kozelju.[7]
Custici u Murvici kod Zadra, kojih je 1948. godine bilo 72 u 8 domacinstava i njihovi srodnici u susednom Briševu (22 u 5 domova) nesumnjivo su rimokatolici. Njihovi rodaci sa donekle izmenjenim prezimenom su Cuštici u nedalekom Bokanjcu (9 u 2 kuce) i Custici u Smokovicu kod Zadra (5 clanova domacinstva u 1 kuci 1948. godine). Oni najverovatnije nisu ni u kakvom srodstvu sa osinjskim Custicima. Nije poznato da li su sa nekom od pomenutih familija srodni malobrojne porodice Custica u nekoliko slavonskih mesta (u Tompojevcima kod Vukovara, Nijemcima kod Vinkovaca i drugim naseljima).[8]
U istocnoj Bosni postoje dva sela cije je ime izvedeno od osnove «cust». U pitanju su Custe u Zvornickom okrugu i Custo Brdo, kod Maglaja. Nije poznato, da li je neko od njih u vezi sa osinjskim ili nekim drugim Custicima.[9]
Pored Custica, u Osinji žive i druge porodice koje slave sv. Ignjatija. One su u srodstvu sa Custicima u ovom mestu, a predanje o njihovim rodbinskim vezama ocuvano je do danas. U pitanju su porodice: Kaloperovic, Planincevic, Stanic, Stankovic, Aleksic, Novic i Petric.[10]
Prezime Planincevica svedoci o poreklu ovog roda iz Planine, oblasti koja se nalazi u južnom susedstvu oblasti Krnjin. Iz Planine, narocito iz mesta Imljana, doseljen je najveci broj porodica u Osinju i susedna sela. Prema podacima iz 1884/86. godine, ovo je bila jedina porodica sa prezimenom Planincevic na teritoriji Dabrobosanske mitropolije. Nosioci slicnih prezimena, poput Planincica, Planinštaka, Planinaca i Planinaša, koji slave razlicite slave, svakako nisu u srodstvu sa Planincevicima.[11]
Kaloperovici su svoje prezime dobili po ukrasnoj mirisnoj biljci, koja se zove kaloper. Rodonacelnik je verovatno nosio takav nadimak, ili je na neki drugi nacin porodica prozvana po kaloperu. Kaloperovica sa istom slavom je krajem 19. veka bilo i u parohiji Gnjionica kod Dervente. Oni su nesumnjivo srodnici svojih prezimenjaka u Osinji.[12]
Stanica ima mnogo po Bosni, ali samo oni u Osinji slave sv. Ignjatija. Drugi Stanici proslavljaju razlicite svece i nisu ni u kakvom srodstvu sa svojim prezimenjacima u Osinji.[13]
Stankovica sa slavom sv. Ignjatije, opet, ima u vecem broju parohija Dabrobosanske mitropolije. Pored Osinje, godine 1884/86, ovog sveca su slavili Stankovici u parohijama: Visoko, Vozuca, Stupari i Hrge kod Maglaja. Jedan ogranak Stankovica Ignjatijevštaka preselio se u Pojeznu kod Dervente, a rodake su imali i u Jelanskoj i Liješcu kod Bosanskog Broda. Pored toga, po Bosni je živeo i veliki broj Stankovica, koji su slavili druge svetitelje i nisu bili u srodstvu sa svojim prezimenjacima u Osinji.[14]
Aleksici sa slavom sv. Ignjatije su u Bosni krajem 19. veka bili prisutni u samo dve parohije, u Osinji i Jeremicima kod Vlasenice. Iako su ove dve porodice nesumnjivo u daljem srodstvu, kao što ce se dalje videti, verovatno su se one razvile od dva srodna rodonacelnika, koja su nosila isto licno ime – Aleksa. Drugi brojni Aleksici po Bosni, koji slave druge svece, nisu rod nosiocima ovog prezimena u Osinji.[15]
Novici u Osinji nisu jedina porodica sa tim prezimenom, koja je na teritoriji Dabrobosanske mitropolije slavila sv. Ignjatija. Istu krsnu slavu su imali i njihovi prezimenjaci u parohijama: Derventa, Prnjavor i Banja Luka. Oni su nesumnjivo u bliskom medusobnom srodstvu. Novica sa slavom sv. Stefan bilo je u to vreme takode u Prnjavoru, ali se ne može pouzdano reci, da li su im oni bili rod, ili su im samo rodonacelnici nosili ista licna imena.[16]
Petrici sa slavom sv. Ignjatije su 1884/86. godine bili zabeleženi na teritoriji ove mitrpolije samo u Osinji. Drugi Petrici po Bosni, koji slave: sv. Đorda, sv. Jovana, sv. Nikolu, sv. Panteliju, sv. Savu i sv. Simeona Bogoprimca, nisu srodnici svojih prezimenjaka u Osinji.[17]
Pored osinjskih familija koje slave Ignjatijevdan i koje do naših dana imaju ocuvano predanje o medusobnom srodstvu, u parohiji Osinja žive i pojedine porodice koje slave istu krsnu slavu, a za koje nije poznato da imaju navedenu tradiciju o srodstvu sa navedenim familijama. Te porodice su svakako u bližem ili daljem srodstvu sa ostalim osinjskim Ignjatijevštacima.
Tešici u osinjskoj parohiji su krajem 19. stoleca zabeleženi kao porodica koja slavi sv. Ignjatija Bogonosca. Njihovih prezimenjaka koji slave istu slavu na teritoriji Dabrobosanske mitropolije bilo je osamdesetih godina 19. veka još samo u parohiji Jošavka kod Banja Luke. Dve navedene grupacije Tešica nesumnjivo predstavljaju ogranke jedne porodice. Prezime Tešic je u Bosni relativno cesto. Njegovi nosioci koji slave razlicite slave (ukupno 13 krsnih slava) najcešce nisu ni u kakvom medusobnom srodstvu. Ovo prezime je formirano po licnom imenu Tešo (Teša), izvedenom od Teodor.[18]
Tešendici koji su slave Ignjatijevdan žive u bosanskim parohijama Osinja i Detlakkod Tešnja. Ove medusobno srodne familije nesumnjivo cine jedan rod sa drugim porodicama Ignjatijevštaka u parohiji Osinja. Tešendica sa drugim slavama nije bilo na teritoriji Dabrobosanske mitropolije krajem 19. veka. Lišno ime rodonacelnika ove porodice, Tešenda, nesumnjivo je izvedeno od Teodor (Tešo).[19]
Stojanovici u istoj parohiji kod Tešnja takode slave sv. Ignjatija. Prezimenjake sa istom slavom, koji su ujedno i njihovi rodaci, imaju u parohijama Banja Luka i Brusnica kod Maglaja. Stojanovica sa drugim slavama, od kojih verovatno niko nije u srodstvu sa ovom osinjskom porodicom, ima mnogo po Bosni. Krajem 19. veka je u Dabrobosanskoj mitropoliji zabeleženo cak 15 razlicitih slava kod nosilaca ovog prezimena.[20]
Đekici u osinjskoj parohiji slave Ignjatijevdan. Ovo je krajem 19. stoleca bila jedina porodica sa tom slavom u Dabrobosanskoj mitropoliji, koja se prezivala Đekic. Svakako su bili srodni sa ostalim Ignjatijevštacima po parohiji Osinja.Prezime Đekic se javlja u vecem broju bosanskih parohija. Njegovi nosioci cesto imaju razlicite krsne slave i nisu u medusobnom srodstvu.[21]
Veselinovici na teritoriji iste parohije, slavili su, prema podacima iz 1882/86. godine, sv. Ignjatija Bogonosca. Veselinovica sa istom slavom, koji su nesumnjivo bili u bližem srodstvu sa njima, bilo je tada u parohijama Bosanski Brod, Vinska i Liješce kod Dervente. U srodstvu sa ovom osinjskom porodicom, ali verovatno daljem, stoje i Veselinovici u parohiji Jeremici kod Vlasenice.[22]
U Osinju su se, dakle, doselili preci grupe srodnih porodica koje slave sv. Ignjatija iz oblasti Planina južno od Krnjina. Tu se ovaj rod umnožio i izdelio na veci broj porodica, koje su dobile prezimena po imenima ili licnim nadimcima svojih nešto novijim rodonacelnika. Prezimena srpskih porodica u severnoj Bosni su, inace, najcešce formirana u ne tako davnoj prošlosti. Doseljavanja iz Planine u Osinju i okolna sela (oblast Krnjin ili Vakuf) bila su veoma ucestala. Ona su mahom nastajala kao posledica sezonskih migracija pastira, koji su živeli u oblasti Planine (u Imljanima, Kotor Varoši, Ocauši i drugim naseljima tog predela), a dolazili su svake godine u Krnjin sa svojim stadima. Ovi dolasci su se odigravali «u vreme oko Lucindana», pa su se vracali «oko Nikoljdana», a ukoliko je zima oštra «onda dodu opet o Simunjdanu (16. februara po novom), a inace tek oko Uskršnjih poklada i onda ostanu do Blagovesti, neki do Đurdevdana». Ovakve sezonske migracije su nesumnjivo prethodile i doseljavanju predaka roda sa slavom sv. Ignjatije. O poreklu osinjskih Ignjatijevštaka iz Planine svedoci i prezime jednog ogranka ovog roda, Planincevica. Verovatno su preci Custica, Planincevica i drugih srodnih porodica u Osinju doseljeni u isto vreme.[23]
Danas se ne može pouzdano reci, da li su preci osinjskih porodica koje slave sv. Ignjatija doseljeni u Planinu (Vrhovinu) preko zapadnijih predela Bosanske Krajine ili neposredno iz Hercegovine.
Aleksandar Backo
Beograd 2007.
[1] Abdulah Škaljic, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, peto izdanje, Sarajevo 1985. (u daljem tekstu: Škaljic), 182; Rjecnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, dio 2, ceta – davlji, J.A.Z.U, Zagreb 1884/86. (u daljem tekstu: Rjecnik 2), 103, 157.
[2] Jevto Dedijer, Hercegovina, S.K.A, Srpski etnografski zbornik 12, Naselja srpskoh zemalja 6, Beograd 1909, 192 – 193, 247; Dedijer Jevto, Bilecke Rudine, S.K.A, Srpski etnografski zbornik 5, Naselja srpskih zemalja 2, Beograd 1903, 879, 900; Škaljic, 182; Milenko S. Filipovic, Visocka Nahija, S.K.A, Srpski etnografski zbornik 43, Naselja i poreklo stanovništva 25, Beograd 1928. (u daljem tekstu: Filipovic, Visocka Nahija), 558 - 559, 764; Stjepo Trifkovic, Vladimir Trifkovic, Sarajevska okolina: I Sarajevsko Polje, S.K.A, Srpski etnografski zbornik 11, Naselja srpskih zemalja 5, Beograd 1908, 243; Leksik prezimena S.R. Hrvatske, J.A.Z.U, Institut za jezik, Zagreb 1976. (u daljem tekstu: Leksik), 117.
[3] Risto Milicevic, Hercegovacka prezimena, Beograd 2005. (u daljem tekstu: Milicevic), 287; Jovan Erdeljanovic, Stara Crna Gora, S.K.A, Srpski etnografski zbornik 39, Naselja i poreklo stanovništva 24, Beograd 1926. (u daljem tekstu: Erdeljanovic, Stara Crna Gora), 690.
[4] Milicevic, 185, 287 - 288.
[5] Petar Šobajic, Dabarsko Polje u Hercegovini, S.A.N, Srpski etnografski zbornik 67, Naselja i poreklo stanovništva 34, Beograd 1954, 22, 32.
[6]Filipovic, Visocka Nahija, 558 – 559, 764; Leksik, 117.
[7]Janjatovic Đorde, Prezimena Srba u Bosni, Sombor 1993. (u daljem tekstu: Janjatovic), 376; Filipovic, Visocka Nahija, 449; Rjecnik 2, 103; Mil. T. Rakic, Kacer, S.K.A, Srpski etnografski zbornik 6, Naselja srpskih zemalja 3, Beograd 1905. (u daljem tekstu: Rakic, Kacer), 808.
[8] Leksik, 117, 119.
[9]Rjecnik 2, 103; Gojko Niketic, Administrativni recnik mesta Kraljevine Jugoslavije, Beograd 1931, 753.
[10]Po saopštenju g. Milorada Custica; Janjatovic, 23, 170, 269, 286, 293, 341, 343.
[11]Milenko S. Filipovic, Prilozi etnološkom poznavanju severoistocne Bosne, A.N.U.B.I.H, Grada, knj. 16, Odjeljenje društvenih nauka, knj. 12, Sarajevo 1969. (u daljem tekstu: Filipovic, Severoistocna Bosna), 58; Dušan Jelic, Cedo Petric, Radivoje Đukic, Branko Belic, Osinja, Mjesna zajednica Osinja, Monografija Cerani, Osinja i Pojezna 1982, Osinja 1982. (u daljem tekstu: Jelic...), 101 - 102; Janjatovic, 293.
[12]Recnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika, knj. 9, S.A.N.U, Institut za srpskohrvatski jezik, Beograd 1975, 130; Petar Šimunovic, Naša prezimena, porijeklo – znacenje – rasprostranjenost, Nakladni zavod Matice hrvatske, Knjižnica monografije, studije, kritike, Zagreb 1985, 127; Vuk Stefanovic Karadžic, Srpski rjecnik (1818), Sabrana dela Vuka Karadžica, knjiga druga, Prosveta, Beograd 1964/1966, 294; Janjatovic, 170
[13]Janjatovic, 341.
[14]Janjatovic, 343; Vlajko Palavestra Vlajko, Prilozi za proucavanje porijekla stanovništva u okolini Bosanskog Broda, Glasnik Zemaljskog muzeja, Etnologija, sv. 30/31, Sarajevo 1975/76, 33.
[15]Janjatovic, 23.
[16]Janjatovic, 269.
[17]Janjatovic, 286.
[18]Janjatovic, 359; Milica Grkovic, Recnik licnih imena kod Srba, Beograd 1977, 193.
[19]Janjatovic, 358.
[20]Janjatovic, 349.
[21]Janjatovic, 121.
[22]Janjatovic, 67.
[23]Filipovic, Severoistocna Bosna, 58; Jelic..., 101 - 102.